หนาวนี้คิดถึงใคร ? หาคำตอบว่าทำไมเราถึง ‘เหงาและนึกถึงอดีต’ เมื่อเข้าสู่ฤดูหนาว

สายลมเดือนธันวาคมไม่ได้หอบมาแค่อากาศหนาว แต่ยังพาความคิดถึงมาด้วย 

เมื่อฤดูหนาวมาเยือนใครหลายอาจหวนคิดถึงอดีต อยากกลับไปฟังเพลงเก่า ๆ อยากดูหนังเรื่องโปรด อยากกลับบ้านไปกอดคนที่รักให้อบอุ่นหัวใจ  

ทำไมทุกครั้งที่อากาศหนาว คนเราถึงเกิด ‘ความคิดถึง’ กันนะ ?

ภาพยนตร์เรื่อง Love Letter (1995)  

ทุกครั้งที่อากาศเย็นลง ไม่ว่าจะเข้าสู่ฤดูหนาวหรือฝนตก แสงแดดจะเบาบางลง ส่งผลให้ระดับฮอร์โมน เซโรโทนิน ในร่างกายลดลง ทำให้รู้สึกไม่สดชื่น อ่อนเพลีย นอนหลับไม่สนิท ไม่ค่อยมีสมาธิ ลำไส้แปรปรวน รวมถึงนาฬิกาชีวิตรวน นอนหลับไม่เป็นเวลา อาจนำไปสู่ อาการซึมเศร้า (Depression) ได้  

ในขณะเดียวกันร่างกายจะผลิต เมลาโทนิน ฮอร์โมนแห่งการนอนหลับเพิ่มขึ้น ทำให้รู้สึกง่วงเหงาหาวนอนและเฉื่อยชาได้ง่าย อากาศเย็น ๆ ที่ทำให้ฮอร์โมนในร่างกายเปลี่ยนแปลงไปนี้ อาจทำให้ใครหลายคนเกิด ความผิดปกติทางอารมณ์ตามฤดูกาล (Seasonal Mood Disorder) เลยด้วยก็ได้ 

ไม่แปลกเลยที่ฤดูหนาวจะเป็นช่วงเวลาแห่งการตกหลุมรัก ปล่อยใจไปกับความรู้สึก และให้อารมณ์นำทาง บางคนอ่อนไหวง่าย แค่ฟังเพลงเศร้าก็ทำให้มีน้ำตาหยดแหมะได้ และที่สำคัญฤดูนี้ทำให้คนเรา เหงามากเป็นพิเศษ และคิดถึงอดีต  

ซีรีส์เรื่อง First Love (2022) 

ความคิดถึง (Nostalgia) ในที่นี้มีมิติมากกว่าแค่คิดถึงใครสักคน แต่หมายถึงการหวนคิดถึงความทรงจำที่มีความสุขในอดีต ไม่ว่าจะเป็นช่วงที่ได้อยู่กับครอบครัว สนุกสนานกับเพื่อนมัธยม ตอนเป็นเด็กที่ได้เล่นสนุก วันที่ได้กอดน้องหมา เป็นช่วงเวลาที่ความสุขยังอบอวลในความทรงจำ  

มีงานวิจัยมากมายที่แสดงให้เห็นว่าสภาพอากาศส่งผลต่ออารมณ์ และอารมณ์คิดถึงก็สัมพันธ์กับสภาพอากาศบางแบบเช่นกัน จากการศึกษาโดยกลุ่มนักจิตวิทยาจาก มหาวิทยาลัยเซาแทมป์ตัน (University of Southampton) สหราชอาณาจักร ระบุว่าในวันที่อากาศเลวร้าย พายุเข้า ฝนตกหนัก คนจะยิ่งหวนคิดถึงอดีตมากเป็นพิเศษ  

ความเหงาและโดดเดี่ยวถือเป็นความทุกข์ที่ทำให้ใจไม่เป็นสุข สมองของเราจึงมีกลไกเซฟใจโดยพาให้ ‘หวนคิดถึงอดีต’ เพื่อหลีกหนีความทุกข์ที่เกิดขึ้น รู้สึกว่าตัวเราเองเชื่อมโยงกับมนุษย์คนอื่น ๆ อีกครั้ง และยิ่งในวันที่อากาศหนาวเหน็บ เมื่อกล่องความทรงจำถูกเปิดออก ความอบอุ่นจะแผ่ซ่านไปทั่วร่างกาย และช่วยให้เราทนต่อความหนาวได้ดีขึ้นอีกด้วย 

ซีรีส์เรื่อง Lovely Runner (2024) 

การศึกษาจาก มหาวิทยาลัยเซาแทมป์ตัน (University of Southampton) โดยนักวิจัยกลุ่มเดิม ตีพิมพ์ในวารสาร Emotion สรุปได้ว่าการนึกถึงอดีตนั้นทำให้คนเรารู้สึกอบอุ่นขึ้นมาได้จริง ๆ   

พวกเขามอบหมายให้อาสาสมัครที่เข้าร่วมการศึกษาบันทึกความรู้สึกคิดถึงอดีตพร้อมอุณหภูมิของแต่ละวัน เป็นเวลา 30 วัน ผลการศึกษาเผยว่า พวกเขาจะเกิดความรู้สึกคิดถึงมากขึ้นเป็นพิเศษในวันที่อุณหภูมิลดลงและอากาศหนาวเย็น 

การศึกษาครั้งต่อมาพวกเขาให้อาสาสมัครเข้าไปอยู่ในห้อง 3 ห้องที่มีอุณหภูมิแตกต่างกัน คือ ห้องเย็น (20 ˚C), ห้องธรรมดา (24˚C), และห้องร้อน (28˚C) จากนั้นให้บอกความรู้สึก ผลปรากฏว่าเหล่าอาสาสมัครรู้สึกคิดถึงมากขึ้นเมื่ออยู่ในห้องที่มีอากาศเย็น ส่วนในห้องธรรมดาและห้องร้อนนั้นผลลัพธ์แทบไม่แตกต่างกันเลย 

ภาพยนตร์เรื่อง Kyrie (2023) 

นอกจากนี้นักวิจัยยังให้อาสาสมัครเข้าไปนั่งในห้องเย็น กลุ่มหนึ่งขอให้นึกถึงเหตุการณ์ต่าง ๆ ในอดีตและอีกกลุ่มให้นึกถึงเหตุการณ์ทั่วไป จากนั้นให้เดาอุณหภูมิห้อง ผลปรากฏว่ากลุ่มที่คิดถึงอดีตเดาอุณหภูมิห้องสูงกว่าอุณหภูมิจริงทั้งสิ้น  

การศึกษาครั้งสุดท้าย นักวิจัยให้อาสาสมัครได้แช่มือลงในน้ำเย็นจัดและจับเวลาว่าพวกเขาทนได้นานแค่ไหน อาสาสมัครกลุ่มแรกถูกขอให้คิดถึงเหตุการณ์ทั่วไป ส่วนอีกกลุ่มให้นึกถึงคืนวันในอดีต ผลการศึกษาเผยว่ากลุ่มที่นึกถึงอดีตสามารถทนต่อความเย็นได้เป็นระยะเวลานานกว่า 

ซีรีส์เรื่อง First Love (2022) 

ดร.ทิม วิลด์ชุท (Tim Wildschut) หนึ่งในผู้ร่วมทำการศึกษาครั้งนี้เผยว่า “ความคิดถึงมีหน้าที่รักษาความสมดุลภายในจิตใจ ช่วยให้จิตใจจำลองสภาวะที่เคยรู้สึก ซึ่งรวมถึงสภาวะที่ร่างกายของเรารู้สึกสบาย จึงทำให้เรารู้สึกอบอุ่นขึ้นและทนต่อความหนาวเย็นได้ดี”  

ดร.ทิมยังเผยอีกว่า นอกจากความหนาวเย็นแล้ว ความคิดถึงนี้อาจช่วยให้ร่างกายต่อสู้กับความเจ็บปวดทางกายรูปแบบอื่น ๆ ได้อีกด้วยเช่นกัน  

ซีรีส์เรื่อง Anne with an E (2017) 

‘ความคิดถึง’ ที่ดีต่อใจ  

การหวนนึกถึงอดีตไม่ใช่การจมจ่อม แต่ได้รับการพิสูจน์ในทางจิตวิทยาแล้วว่าช่วยให้มีความสุขขึ้นและมีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีขึ้นได้  

‘ความทรงจำ’ คือสิ่งล้ำค่าของมนุษย์ แม้เรื่องราวจะจบไปแล้ว แต่บ่อยครั้งที่ความสุขยังคงอบอวลอยู่ในหัวใจ การได้หวนระลึกถึงวันเหล่านั้นเพียงชั่วครู่เหมือนได้พักจากชีวิตที่แสนวุ่นวาย เยียวยาให้หายเครียดได้ ผลการศึกษาเผยว่าการคิดถึงอดีตทำให้ระดับ โดปามีน ในร่างกายเพิ่มขึ้น ซึ่งนั่นเป็นที่มาของความสุขและความอบอุ่นในใจที่ว่านั้น 

ภาพยนตร์เรื่อง Eternal Sunshine of the Spotless Mind (2004) 

ทุกเรื่องราวที่เกิดขึ้นในอดีตยังได้มอบบทเรียนที่มีค่ามากมาย งานวิจัยจาก สมาคมจิตวิทยาอเมริกัน (American Psychological Association) ยังเผยอีกว่าคนที่มักจะกลับคิดถึงอดีตมักจะมีสุขภาพจิตดีเมื่ออายุมากขึ้น 

เคลย์ เราท์เลดจ์ (Clay Routledge) นักจิตวิทยาสังคมผู้ศึกษาเรื่องความคิดถึงมานานกว่า 20 ปี ได้สรุปผ่านมุมมองของเขาว่า ความคิดถึงช่วยให้คนเรามีหวังกับอนาคตที่กำลังจะมาถึง เติมพลังให้ความเป็นอยู่ดีขึ้น ลดความเครียด ทำให้อารมณ์ดี รักตัวเอง และมองเห็นความหมายของชีวิต และยิ่งไปกว่านั้นคือมีพลังทำให้คนเรารู้สึกขอบคุณการมีชีวิตอยู่   

ภาพยนตร์เรื่อง หนีตามกาลิเลโอ (2009) 

แน่นอนว่า ‘อดีต’ ไม่ได้มีแต่เรื่องที่เป็นสุข บางคนเผชิญกับความทุกข์แสนสาหัส สูญเสียคนรัก เต็มไปด้วยเรื่องราวที่ไม่น่าจดจำ แต่รู้ไหมว่าสิ่งที่ทำให้เผ่าพันธุ์มนุษย์อยู่รอดมาได้จนวันนี้คือคนสามารถมองข้ามอดีตที่แย่ ๆ ไปได้ด้วยหัวใจดวงเดิมที่แข็งแกร่งขึ้น  

ภาพยนตร์เรื่อง Drive My Car (2021) 

แม้อดีตจะเลวร้ายแค่ไหน แต่นักวิจัยเผยว่าเมื่อเราผ่านมาได้แล้ว คนเราจะมีความหวังถึงอนาคตที่ดีกว่าเดิม แม้วันนี้คนที่รักจะจากไปอย่างไม่มีวันกลับ แต่ช่วงเวลาดี ๆ ของเขายังคงชัดเจนอยู่ในความทรงจำ การกลับไปนึกถึงวันเหล่านั้นทำให้คนเรารับมือกับความสูญเสียได้ดีขึ้น แม้จะเคยเสียใจมากมายก็ตาม  

เปิด ‘ไทมแคปซูล’ ทบทวนอดีต  

ในเดือนธันวาคมที่อากาศเย็นสบาย เป็นโอกาสดีที่จะได้ใช้เวลาค่อย ๆ ทบทวนอดีตที่ผ่านมาไปพร้อมกัน ซึ่งทำได้หลายวิธี เช่น  

• เปิดอัลบั้มรูปเก่าทำความรู้จักตัวเราในอดีต
• กลับไปเจอเพื่อนสมัยเรียนและระลึกความหลัง 
• ฟังเพลงเก่าที่เราเคยชอบฟัง การศึกษาเดียวกันจากมหาวิทยาลัยเซาแธมป์ตันยังพบอีกว่าเสียงเพลงเป็นเครื่องมือที่ดีที่สุดในการพาความทรงจำวันวานกลับมา 

ภาพยนตร์เรื่อง รักแห่งสยาม (2007) 

กินข้าวกับครอบครัว การได้อยู่กับครอบครัวและเพื่อนมักจะทำให้ความทรงจำเก่า ๆ ผุดขึ้นมากมาย เปิดบทสนทนาถึงเรื่องราวในวันวาน อาจชวนคุณพ่อ คุณแม่ พี่ น้อง มารำลึกความหลัง เล่าความทรงจำที่มีต่อกันและกัน 

ดูหนังเรื่องโปรดที่เคยชอบตอนเป็นเด็ก สำหรับหลาย ๆ คน วัยเด็กคือวัยที่มีความสุขอย่างเรียบง่าย หากได้ลองดูหนังที่ชอบในวัยนั้น เชื่อว่าจะนำพาความทรงจำเก่า ๆ ของเรากลับมาฉายอีกครั้งได้อย่างแน่นอน 

หากรู้สึกเหน็บหนาวและเหน็ดเหนื่อย เราขอชวนทุกคนค่อย ๆ ใช้เวลาเปิดกล่องความทรงจำ นึกถึงช่วงเวลาที่น่าจดจำ ไม่ว่าความทรงจำนั้นจะเป็นเรื่องอะไร แต่เชื่อว่าจะช่วยให้วันนั้นอบอุ่นขึ้นได้อีกนิด  

ถ้าให้นึกถึงอดีตสักเรื่อง ตอนนี้คุณนึกถึงช่วงเวลาไหน เล่าให้เราฟังหน่อยนะ  

อ้างอิง 

• University of Southampton. Heart-warming memories: nostalgia can make you feel warmer. https://bit.ly/4gi5hNR 
• Kate Tedeschi. The Psychology Behind Loss and Nostalgia. https://bit.ly/3CVlCKf 
• Tim Wildschut. Adverse Weather Evokes Nostalgia. https://bit.ly/3ZA1ztC 
• Psychology Today Staff. Nostalgia. https://bit.ly/49iCk2f 
• Zilpah Sheikh. What to Know About Nostalgia. https://bit.ly/3OLeFOd 
• Jake Newby. How Winter Hormonal Changes Affect Us. https://bit.ly/3VlZP4C 
• Amy Novotney. Feeling nostalgic this holiday season? It might help boost your mental health. https://bit.ly/41jDlVI 
• Tim Wildschut. Time capsule: Nostalgia shields psychological wellbeing from limited time horizons. https://bit.ly/41lEz2H